Nationalisme is liefde voor je eigen wortels, vinden voorstanders. Nationalisme is nationaal socialisme light, vinden tegenstanders. Wat is nationalisme precies? En is nationalisme nog relevant in een steeds meer globaliserende wereld?
Natiestaten en nationalisme
Het woord nationalisme is afgeleid van het woord natie, een synoniem voor volk, of ethnos. Nationalisme streeft naar een staat voor elke etniciteit[1]. Al sinds onheuglijke tijden bestaan er etnisch homogene groepen die zich identificeren als volk, en staten die voor en door deze volkeren worden opgericht. Natiestaten, het ideaal van nationalisme, verenigen idealiter alle mensen van hetzelfde volk in één staat.
Een meer onschuldige manifestatie van nationalisme zijn deze feestende Duitse voetbalfans. Bron: Pixabay/gebruiker https://pixabay.com/nl/users/ganossi-4804628/
Hoe pakte nationalisme uit?
In de negentiende en eerste helft van de twintigste eeuw was nationalisme een drijvende kracht in de Europese geschiedenis. De toenmalige etnisch homogene staten streefden er naar om alle leden van hun bevolkingsgroep in hun staat onder te brengen. Zo werd het overwegend door Hongaren bewoonde Transsylvanië bij Hongarije gevoegd. De lappendeken van Italiaanssprekende staatjes op het Italiaanse schiereiland werd door de nationalist Garibaldi aaneengevoegd tot een staat Italië en Bismarck breidde in feite het koninkrijk Pruisen uit tot de Duitse eenheidsstaat.
Nadelen van nationalisme
Hierbij kwam nogal wat bloedvergieten en etnische zuivering kijken. Zo werden de zogenoemde Sudetenduitsers (de Duitsers die in de Sudeten, de kraterrand van de Tsjechische meteorietkrater woonden), die door Hitler als excuus werden gebruikt om ze te “bevrijden” van Tsjechoslowaakse overheersing, door de Tsjechen zonder pardon de Duitse grens overgezet. Dit gebeurde ook met de Duitsers die in het door Polen en de Sovjet-Unie geannexeerde deel van Duitsland woonden. Voor multi-etnische staten als Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk betekende nationalisme het einde van hun bestaan. Voor kleine volken die de pech hadden om geen eigen staat te hebben, zoals de Basken, betekende dit gedwongen assimilatie in zowel Frankrijk als Spanje.
Aan de andere kant, dankzij deze wrede etnische zuiveringen zijn er nu geen conflicten meer tussen Duitsland, Polen en Tsjechië.
Voordelen van nationalisme
Binnen een natiestaat women mensen met ruwweg dezelfde etnische achtergrond. Ze spreken doorgaans dezelfde taal, hebben dezelfde culturele gebruiken en grotendeels dezelfde normen en waarden. Dit heeft enkele grote voordelen. Belangrijke bronnen voor conflicten zijn weggenomen, want de bevolking is het grotendeels eens over op welke ethische grondprincipes de rechtsstaat moet berusten, communiceert in dezelfde taal en vertrouwt elkaar daardoor meer. High-trust societies zoals de Scandinavische landen en Japan zijn doorgaans etnisch homogeen. Ook is een volk doorgaans, niet altijd, gevestigd in dezelfde geografische biotoop. Vietnamezen zijn gevormd door de rijstteelt in de laagvlaktes aan de kust. Nederlanders door het drooggelegde moeras aan de kust, Polynesiërs op eilanden met beperkte hulpbronnen en de Tswana van Botswana in een droog steppelandschap. Dat betekent dat deze volkeren beter ingespeeld zijn om de lokale hulpbronnen te beheren dan nieuwkomers. Zo leerden de Polynesische Maori door schade en schande (in de vorm van tientallen uitstervingen) dat lokale diersoorten streng beschermd moesten worden tegen overbejaging middels het tapu-systeem. De Europese kolonisten hadden niet de ervaring van het wonen op kleine eilanden en roeiden alsnog tientallen inheemse soorten uit die de komst van de Maori hadden overleefd[2]. Omdat natiestaten naties beschermen, wordt hiermee culturele en intellectuele diversiteit behouden. Wel bestaat er binnen bedreigde natiestaten vaak een verstikkende dwang tot conformisme.
Kan nationalisme zonder etnische zuivering?
Een gematigde vorm van nationalisme, waarbij de etnische minderheidsgroepen qua normen en waarden sterk op de meerderheidsgroep gaan lijken (of andersom) is in principe kansrijk. Voorbeelden zijn de relaties tussen Zweden en Finnen in Finland. Beide groepen denken ongeveer hetzelfde over ethische en politieke vraagstukken. Zwitserland, een multi-etnische staat, functioneert omdat elke bevolkingsgroep (in Zwitserland hebben deze het karakter van taalgroepen) eigen kantons en verregaand zelfbestuur heeft. De oplossing in India is het scheiden van etnische groepen in kasten, die zich vaak specialiseren op bepaalde beroepen. Helaas hangt dit samen met racisme van hogere kasten versus lagere.
Een andere “oplossing” is gedwongen assimilatiepolitiek. Deze “oplossing” werd gekozen in onder meer Canada (assimilatie van de inheemse bewoners, zoals door indiaanse kinderen gedwongen in weeshuizen te verengelsen, waarbij duizenden kinderen het niet overleefden), Frankrijk (verbod op Baskisch en Bretons) en Marokko, waar de Arabisch sprekende toplaag met een beroep op de islam de Amazigh-meerderheid arabiseert. Deze ‘oplossing’ werkt alleen als de overheid een totalitaire controle heeft over de bevolking. Gedwongen assimilatie wordt nu tot genocide (volkerenmoord) gerekend.
Bronnen
1. Paul James, Nation Formation: Towards a Theory of Abstract Community, Vol. I, 1996
2. List_of_New_Zealand_animals_extinct_in_the_Holocene (Wikipedia)
Het bericht Nationalisme, zin en onzin verscheen eerst op Visionair.