In de media worden visionaire denkers voorgesteld als uitzonderlijke individuen, die als intellectuele reuzen boven normale stervelingen staan. Schoolvoorbeelden zijn mensen als Elon Musk en Albert Einstein. Klopt dit, en is visionair denken buiten bereik voor gewone stervelingen? Of schuilt er in ieder van ons een visionair?
Wat onderscheidt visionair denken van het denken in het dagelijks leven en van wilde fantasie?
Die Gedanken sind frei, zegt een bekend Duits spreekwoord. In onze fantasie kunnen we de aarde plat maken, de maan uit laten hollen door aliens en sneller dan het licht reizen. In het dagelijks leven is de ruimte voor fantasie vrij beperkt. Wellicht kunnen we een andere route naar het werk nemen, een iets andere manier van werken kiezen of onbekende ingrediënten proberen in onze avondmaaltijd. Toch bestaat er een tussendomein tussen het dagelijks leven en er op los fantaseren. Dit tussendomein wordt slechts begrensd door de bekende natuurwetten. Visionair denken houdt zich bezig met het verkennen en vullen van dit tussendomein. Of vergroot het, door de puzzelstukken van bekende natuurwetten op een andere manier te combineren, waardoor er zicht ontstaat op een veel grotere werkelijkheid. Dit is wat echt baanbrekende wetenschappers als Darwin, Copernicus en Niels Bohr deden. Darwin door ons het grote inzicht te verschaffen dat de verbijsterende variëteit aan leven voortkomt uit een simpel principe: natuurlijke selectie. Copernicus door de aarde te degraderen tot een van de planeten in het zonnestelsel. En Bohr door de fundamentele ‘vage’ kwantumnatuur van de werkelijkheid bloot te leggen.
Vormen van visionair denken
Visionair denken kan op vier manieren ons leven veranderen en zo ons op deze manier verrijken.
Ten eerste: Visionair denken kan ons de werkelijke grenzen (niet de imaginaire grenzen) duidelijk maken, en soms helpen verleggen. Deze werkelijke grenzen zijn veel ruimer dan de meeste mensen zich realiseren en worden voortdurend uitgebreid. Tegelijkertijd zijn deze werkelijke grenzen onverbiddelijk. Zelfs alle rijkdom op aarde is niet in staat een ruimtevaartuig sneller dan het licht naar Alfa Centauri te sturen, tenzij we een manier ontdekken om de speciale relativiteitstheorie te omzeilen. 
Ten tweede: Visionair denken stelt ons in staat om de wereld te zien voor wat hij is. Papieren conventies, wetten en overtuigingen zijn niet meer dan dat. Er is geen natuurwet die het verbiedt om bijvoorbeeld voortaan links te gaan rijden, voortaan in genetisch gemodificeerde uitgeholde sequoia’s te gaan wonen of directe democratie in te voeren. Het enige wat we hoeven te doen is bestaande wetten af te schaffen of te veranderen. Er zijn letterlijk oneindig veel mogelijkheden om de wereld waarin we leven op een andere, betere manier vorm te geven en uit te breiden naar het deel van het heelal waar we met de lichtsnelheid kunnen komen.
Ten derde: Visionair denken stelt ons in staat om ongekende dingen te bedenken en uit te voeren. Voor de visionair is the sky the limit. Anderen zagen raketten als storingsgevoelige peperdure vuurpijlen. Musk ziet raketten slechts als een combinatie van materiaal, brandstof, ontwerp en vakmensen. De ontwerpen waren er. De materialen ook: volgens Musk’s berekening konden deze raketten veel goedkoper gebouwd worden dan de toenmalige marktprijs, zeker als delen werden hergebruikt. Raketten ontwerpen is hels moeilijk, maar Musk slaagde er in op basis van bestaande ontwerpen verbeterde versies te ontwikkelen. Hij lanceert nu voor een prijs die enkele malen lager is dan van de Amerikaanse moloch ULA..
Ten vierde: Visionair denken stelt ons in staat grote trends te zien en zo in grote lijnen de toekomst te voorspellen. Het bekendste voorbeeld van een visionair die actief is in deze categorie, is de Amerikaanse uitvinder en futuroloog Ray Kurzweil. Er van uitgaande dat de Wet van Moore – die een verdubbeling van het aantal transistoren per dollar per drie jaar voorspelt – bleef kloppen, voorzag hij internet, dat de mens verslagen zou worden met schaken en er zelfrijdende auto’s zouden komen – in deze volgorde. Hij zat er ook niet verder dan enkele jaren naast bij elke doorbraak. Dat kon hij, omdat hij in grote lijnen kon inschatten hoe complex elke taak was en hoeveel transistoren er nodig zouden zijn om dit uit te voeren.
Kunnen alleen geniale mensen visionair denken?
Visionair denken is meer een wereldbeschouwing en denktechniek dan het product van een geniaal stel hersens, hoewel uiteraard een hoog IQ visionair denken op steroïdenniveau brengt. Ook voor mensen met een lager IQ dan Musk kan visionair denken het verschil maken tussen een armoedig bestaan en succes. Bewogen Nederland en Duitsland beschouwden de kweekcentrale in aanbouw in het Duitse grensplaatsje Kalkar als het begin van een atomisch armageddon, en bewogen hemel en aarde om Kalkar voor de ingebruikname te laten sluiten. Hierin slaagden ze, waarbij er 8 miljard D-mark (tegenwoordig rond de tien miljard euro) verloren ging. De zakenman Hennie van de Most (alleen lagere school) berekende dat de voorraad aan oud koper in het Kalkar-complex meer waard was dan de vraagprijs voor het gehele gebouw. Erg veel risico liep hij dus niet als hij de voormalige kerncentrale in aanbouw opkocht. Als Kernwasser Wunderland maakte hij een amusementspark van, dat nog steeds winstgevend is. Van der Most paste ook hier first principles toe. Hij trok zich niets aan van de vooroordelen over kerncentrales en dacht out of the box.
Het bericht Is visionair denken uitzonderlijk? verscheen eerst op Visionair.